De ijzertijd in Brabant  
   Het verslag van experimenten met koken in potten
      (van het Leefexperiment Twee manen lang)
Inleiding
Als je in de twintigste eeuw iets doet wat lang duurt en wat veel werk is, dan ga je al gauw denken hoe  het sneller en met minder moeite kan. Wij zaten met die twintigste-eeuwse gedachte in het Leefexperiment en probeerden oplossingen te vinden om met minder hout, in kortere tijd, het eten klaar te krijgen. We zijn ervan overtuigd, dat de mensen van vroeger ook zo gedacht hebben en misschien wel tot dezelfde oplossingen zijn gekomen.
De verschillende manieren van koken:
1. Koken met stralingswarmte
Langwerpige potten nemen vanwege hun oppervlakte meer stralingswarmte op en koken dus sneller dan een kleine.

Sommige gebruiksvoorwerpen waren al aanwezig in onze boederij, de meeste moesten we gedurende de voorbereidingstijd maken of ruilen voor iets anders. Zie lijst met gebruiks-voorwerpen (keuken- en vuurmaakspullen) in de kolumn recht.
Koken in pot op stenen. (klik voor een uitvergroting)
2. Koken in even grote potten, beide vergelijkbaar besmeten.
De linkerpot staat op drie stenen, de rechter in de as. De rechterpot is het eerste handwarm (ongeveer 40 C) maar de linker kookt een stuk eerder.
Koken in pot, direct in het vuur geplaatst. (klik voor een uitvergroting)
3. Het koken van water op de Gallische manier met hete stenen.
Voor een pot met ongeveer 5 liter water verhit je 5 vuistgrote stenen ongeveer vijftien minuten in vuur tot ze roodgloeiend zijn; kijk uit voor kapot springen van de stenen.
Haal met een tang een steen uit het vuur en stop hem in de te verhitten pot met water.
Haal de eerste steen eruit als het sissen ophoudt stop je de tweede hete steen erin.
Na 5 stenen heb je kokend water.
Koken met hete stenen. (klik voor een uitvergroting)

Derde manier gaat sneller dan manier 1 en 2 .

De verschillende manieren van gebruiken van brandhout:
Koken in pot, omringd door vuur. (klik voor een uitvergroting)
1. Zet de pot in de vuurplaatsen stook spaanders hout rondom de pot.
Nadeel:
Het is heel moeilijk overal rond de pot evenveel vuur te houden.
Er moet hiervoor veel hout gekliefd worden.
2. Zet de potten in een rij in de vuurplaats.
Stook dan met twee rijen lang hout aan twee kanten van de rij potten.
Voordeel:
het water kookt sneller door stralingswarmte aan twee kanten.

Nadeel:
het stoken van lang hout is moeilijk en de potten worden moeilijker te hanteren.
Koken in potten, met aan beide zijden vuur. (klik voor een uitvergroting)
Koken in potten die om het langwerpige vuur staan. (klik voor een uitvergroting)
3. Stook één rij lang hout, en zet daar de potten aan weerszijden tegen aan.
Het duurt ongeveer één uur om een pot met ongeveer 4 liter water aan de kook te krijgen.
Zet de pot dicht bij het vuur.
Na ongeveer tien minuten nog dichter bij het vuur

Draai hem regelmatig en roer de inhoud van tijd tot tijd.

Het draaien kun je zelfs achterwege laten als je goed roert; de warmte wordt door het roeren al goed genoeg verdeeld.

De laatste techniek beviel ons het meest.
Goed was het om van de Universiteit Leiden te horen dat bij inheems
Romeinse potten de roetaanslag overeenkomt met die van ons.

 
Voedsel in de ijzertijd (klik voor een uitvergroting)
Lijst met gebruiksvoorwerpen
   Keukenspullen

1 wrijf-maalsteen
1 draai-maalsteen
1 graanstamper
10 waterdichte potten om in te koken
1 open kookpot
2 potten om water te halen
4 potten om mede in te bewaren
1 wijdere kookschaal
4 kookplaten
23 voorraadpotten
25 kruidenpotten
20 open schalen
5 hangpotten
1 kaasmaakschaal met gaten
1 oliekannetje
2 linnen kaasdoeken
9 manden voor o.a. gedroogde kruiden
14 linnen zakken voor graanopslag
4 houten bakken
1 grote opscheplepel
Diverse kleinere roerlepels
3 houten spatels
1 houten tang
2 blaaspijpen
1 snijplank
1 deegbak
1 porstok
Meerdere kookstenen

   Vuurmaakspullen
2 vuurbogen
2 boogpezen
2 botten voor vuurboog
2 grondplankjes en pennen
1 grote vuurstenen knol
Geprepareerde tondelzwam
Lisdoddepluis
1 mand vol berkenbast
   Jachtspullen

2 pijlenkokers
6 pijlen met ijzeren punt
1 ijzeren speerpunt
2 bogen met pees
6 dunne hazelaartakken voor pijlen
Ganzenveren

   Geitenspullen

10 balen stro
30 balen hooi
Ruw houten touw om de geiten vast te zetten

   Overige spullen

Takken voor de broodoven